ચૂંટણીઓમાં પ્રદૂષણને મુદ્દો ક્યારે બનાવશો..? ભારત વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી પ્રદૂષિત દેશ, ટોપ-50 શહેરોમાં 42 આપણાં

Lok Sabha Elections 2024 | ભારત પોતાને વિશ્વની સૌથી ઝડપથી વિકસતી મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાંની એક તરીકે ગર્વ કરે છે પરંતુ વિશ્વના સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાંથી એક તરીકે તેની પ્રતિષ્ઠા તેના પર ભારે પડી રહી છે. વૈશ્વિક હવાની ગુણવત્તા પર સ્વિસ સંસ્થા IQAir  દ્વારા બહાર પાડવામાં આવેલા રિપોર્ટ અનુસાર, ભારત, બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાન પછી વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી પ્રદૂષિત દેશ છે. આ રેન્કિંગ હવામાં ૨.૫ માઇક્રોન અથવા તેનાથી ઓછા કણોની ઘનતા (PM  ૨.૫) પર આધારિત છે. ફેફસાં અને હૃદયના રોગો ઉપરાંત, તે કેન્સર અને અકાળ મૃત્યુ સાથે પણ સંકળાયેલું છે. ૨૦૨૩માં ભારતની વાષક PM ૨.૫ ઘનતા ૫૪.૪ માઇક્રોગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર છે, જે બાંગ્લાદેશના ૭૯.૯ મિલિગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર અને પાકિસ્તાનની ૭૩.૭ મિલિગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર કરતાં ઓછી છે.

ભારતની રેન્કિંગ વિશે આશ્ચર્યજનક વાત એ છે કે તે ૨૦૨૨માં આઠમા સ્થાનેથી ૨૦૨૩માં ત્રીજા સ્થાને આવી ગયું છે. એ પણ નોંધનીય છે કે અન્ય બે દેશોથી વિપરીત, ભારતની પીએમ ૨.૫ ઘનતા ૨૦૨૧ થી ઘટી છે. તે સમયે તે ૫૮.૧ મિલિગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટર હતું. આ હોવા છતાં, વિશ્વના ૫૦ સૌથી પ્રદૂષિત શહેરોમાંથી ૪૨ ભારતમાં છે. નવી દિલ્હી સતત બીજા વર્ષે વિશ્વની સૌથી પ્રદૂષિત રાજધાની તરીકે ઉભરી આવી છે. આ આંકડો એવા લોકો માટે બિલકુલ ચોંકાવનારો નથી કે જેઓ શહેરી ભારતમાં રહે છે અને શ્વાસ લેવામાં તકલીફને કારણે દરરોજ ડૉક્ટરોની મુલાકાત લેવી પડે છે અથવા જેઓ સતત શહેરોના પ્રદૂષિત વાતાવરણમાં રહે છે. IQAir અહેવાલ મુજબ, ૧.૩૬ અબજ ભારતીયો, અથવા કુલ વસ્તી કરતા થોડા ઓછા, એવા વાતાવરણમાં રહે છે જ્યાં PM ૨.૫ સાંદ્રતા વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થાની ૫ મિલિગ્રામ પ્રતિ ઘન મીટરની માર્ગદર્શિકા કરતાં ઓછી છે. આ યાદીમાં બિહારનું બેગુસરાય ટોપ પર છે. ૨૦૨૨માં, આ શહેરનો આ સૂચિમાં સમાવેશ કરવામાં આવ્યો ન હતો પરંતુ વાર્ષિક સરેરાશ PM ૨.૫ ઘનતા ૧૧૮ પ્રતિ ઘન મીટર કરતાં વધુ હોવાનો અંદાજ છે. ગુવાહાટીમાં તે ૨૦૨૨ના સ્તરથી બમણું થઈ ગયું છે. અશ્મિભૂત ઇંધણને બાળવું એ PM ૨.૫નો મુખ્ય સ્ત્રોત હોવાથી, દેશમાં નબળી હવાની ગુણવત્તા એ પણ દર્શાવે છે કે નવીનીકરણીય ઉર્જા અપનાવવા માટે પૂરતા પ્રયત્નો કરવામાં આવી રહ્યા નથી. 

થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ હજુ પણ દેશના કુલ વીજળી ઉત્પાદનમાં ૭૦ ટકા હિસ્સો ધરાવે છે. તાજેતરમાં જાહેર કરાયેલ રૂફટોપ સોલાર પ્રોજેક્ટ જેવા મોટા પ્રોજેક્ટ્સમાં પણ પરિસ્થિતિમાં મોટો ફેરફાર લાવવાની ક્ષમતા છે, પરંતુ આ માટે પાવર સંબંધિત નીતિઓમાં પણ મહત્વપૂર્ણ ફેરફારો કરવા પડશે.

IQAirનો તાજેતરનો અહેવાલ દેશમાં પ્રદૂષણની સમસ્યા કેટલી ઊંડી છે અને ૨૦૭૦ સુધીમાં ચોખ્ખા શૂન્ય ઉત્સર્જનના લક્ષ્યને હાંસલ કરવા માટે ટકાઉ ઉકેલો શોધવાનું કેટલું મહત્વપૂર્ણ છે તે રેખાંકિત કરે છે. આ કટોકટી વિશે એક નોંધપાત્ર બાબત એ છે કે તે તાજેતરના વર્ષોમાં નીતિ નિર્માતાઓની નજરથી બહાર દેખાઈ છે.

સૌથી અસામાન્ય બાબત એ છે કે પ્રદૂષણ રાજકીય મુદ્દા તરીકે ગેરહાજર છે. કોઈપણ રાજકીય પક્ષ પ્રદૂષણ ઘટાડવાને તેના એજન્ડામાં રાખતો નથી, અને ન તો સ્વચ્છતાના અધિકારનો વિચાર કોઈપણ મોટા રાજકીય પક્ષના ચૂંટણી ઢંઢેરામાં સામેલ છે. અર્થતંત્રને આની ભારે કિંમત ચૂકવવી પડી રહી છે. વિશ્વ બેંકના જણાવ્યા અનુસાર, પ્રદૂષણથી સંબંધિત અકાળ મૃત્યુને કારણે ૨૦૧૯માં  ૩૭ બિલિયન ડોલરનું આર્થિક નુકસાન થયું હતું. તે સ્પષ્ટ છે કે આ વિષય પર તાત્કાલિક નીતિગત પગલાં લેવાની જરૂર છે.